Άκουε πολλά, λάλει καίρια.

ΒΙΑΣ Ο ΠΡΙΗΝΕΥΣ
  • Ενδιαφέροντα άρθρα

Το κέντρο πρέπει να αντέξει


Του Γιώργου Παγουλάτου

Τ​​α νέα από την Ευρώπη είναι χειρότερα από ό,τι θα έπρεπε, αν και καλύτερα από ό,τι θα μπορούσαν να είναι. Η ανεργία παραμένει υψηλή και μειώνεται αργά. Ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη έχει κολλήσει στο μηδέν, έναντι επιθυμητού στόχου 2%. Τα νοικοκυριά είναι απρόθυμα να ξοδέψουν, οι τράπεζες να δανείσουν, οι επιχειρήσεις να επενδύσουν. Ο μηδενικός πληθωρισμός αυξάνει το βάρος του χρέους κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και νοικοκυριών.

Η μέση ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας στην Ευρώπη έχει καθηλωθεί στο επίπεδο του 1%, προμηνύοντας χαμηλούς ρυθμούς αύξησης των εισοδημάτων. Ναι μεν η Ευρωζώνη ξεπέρασε τη διπλή ύφεση του 2009 / 2012-13, και τα χειρότερα αποφεύχθηκαν, όμως η ανάπτυξη παραμένει ασθενική. Και τούτο, παρά τις ευνοϊκές συνθήκες μηδενικών επιτοκίων, υποτιμημένου ευρώ και φτηνού πετρελαίου.

H EKT σύντομα εξαντλεί τα διαθέσιμα εργαλεία της. Εάν η κατάσταση επιδεινωθεί με οποιοδήποτε εξωτερικό σοκ, τότε το μόνο που θα της απομείνει είναι να τυπώνει χρήμα στέλνοντας μια επιταγή σε κάθε Ευρωπαίο πολίτη (helicopter money), προκειμένου να αυξήσει την κατανάλωση και τις τιμές. Εκτός εάν στο μεταξύ η Ευρωζώνη καταφέρει να κάνει αυτό που πρέπει, να χρηματοδοτήσει ένα γενναίο πρόγραμμα επενδύσεων πέρα από το υπάρχον πακέτο Γιούνκερ. Με το ιστορικά χαμηλότερο κόστος χρήματος, η Ευρώπη χάνει μια μοναδική ευκαιρία να διευρύνει την παραγωγική της δυνατότητα για την επόμενη δεκαετία.

Ομως και αυτό προσκρούει στον φόβο δημιουργίας νέων ελλειμμάτων και νέου χρέους.

Η Ευρώπη βγαίνει από την ευρω-κρίση με βαριά κληρονομιά. Αυτό αποτυπώνεται στην πτώση εμπιστοσύνης στους ευρωπαϊκούς αλλά και εθνικούς δημοκρατικούς θεσμούς. Το κενό καλύπτεται από την άνοδο λαϊκιστών, ακραίων και τσαρλατάνων. Ακολουθούν ακόμα βαρύτερες κρίσεις: η πρόκληση του μεταναστευτικού, η απειλή της τρομοκρατίας και ένα πιθανό Brexit.

Εκτός από την ΟΝΕ, η Ευρώπη χρεώνεται κρίσεις που δεν της ανήκουν. Ούτε το μεταναστευτικό ούτε η τρομοκρατία προέκυψαν με ευθύνη της Ε.Ε. Ομως η ανεπάρκειά της να απαντήσει συντονισμένα την αφήνει ευάλωτη σε τομείς όπου η ενοποίηση δεν έχει προχωρήσει. Δεν είναι κρίσεις της Ευρώπης, είναι κρίσεις απουσίας της Ευρώπης. Με κύρια ευθύνη των εθνικών κρατών.

Η αδυναμία της Ευρώπης είναι ανεπάρκεια θεσμών και πολιτικών. Οι θεσμοί της φτιάχτηκαν για άλλες συνθήκες και άλλες προτεραιότητες. Οπως η διαίρεση των Βρυξελλών σε 19 δήμους και 6 αστυνομίες αποδεικνύεται μεσαιωνικά παρωχημένη απέναντι στη σύγχρονη τρομοκρατία, έτσι και το οπλοστάσιο του Μάαστριχτ δεν αρκεί για να τραβήξει την ευρωπαϊκή οικονομία από τη στασιμότητα. Ετσι οι εισροές προσφύγων χρειάζονται αμοιβαία κατανομή βαρών (εάν όλοι συνεισέφεραν, οι πρόσφυγες θα παρέμεναν κάτω από το 1% του ευρωπαϊκού πληθυσμού). Και οι διασυνοριακές απειλές απαιτούν όχι επιστροφή σε ψευδαισθήσεις κλειστών εθνικών συνόρων, αλλά δημιουργία ομοσπονδιακών δομών ευρωπαϊκής ασφάλειας, προστασίας εξωτερικών συνόρων και ανταλλαγής πληροφοριών.

Η αδυναμία της Ευρώπης είναι η αδυναμία της δημοκρατίας να χειριστεί την πολυπλοκότητα της παγκοσμιοποίησης. Η λύση δεν είναι ούτε η επιστροφή στον εθνικό αναχωρητισμό ούτε η κατάλυση των δημοκρατικών εγγυήσεων ούτε η εγκατάλειψη της Ενωμένης Ευρώπης. Είναι η προάσπιση της δημοκρατίας, με διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης, μέσα από μια ισχυρότερη Ευρώπη.

Η συνύπαρξη με το διαφορετικό, η απώλεια της θαλπωρής των θρησκευτικά και εθνοφυλετικά ομοιογενών κοινωνιών είναι η μεγάλη πρόκληση των ερχόμενων δεκαετιών. Ασφαλώς θα υπάρξουν συμβιβασμοί στο πεδίο των δικαιωμάτων. Στην εποχή της υψηλής διακινδύνευσης και των ανοιχτών κοινωνιών, ούτε η ελευθερία ούτε η ασφάλεια μπορούν να είναι απόλυτες. Αλλά η λύση δεν είναι το «όπισθεν ολοταχώς», δεν είναι η μισαλλοδοξία και η εχθρότητα προς τους εκατοντάδες χιλιάδες φιλειρηνικών μουσουλμάνων που φτάνουν στην Ευρώπη για να γλυτώσουν από τη βαρβαρότητα του Ισλαμικού Χαλιφάτου, ακόμα κι αν ανάμεσά τους συνωθούνται χιλιάδες φανατικοί και δεκάδες υποψήφιοι «μάρτυρες» της τζιχάντ. Το μοντέλο της Ευρώπης του αύριο δεν μπορεί να είναι ο «πουτινισμός» του Ορμπαν κι ο αναχρονισμός του Κατσίνσκι.

Στο περίφημο ποίημά του «Η Δευτέρα Παρουσία» (The Second Coming) ο W.B. Yeats διεκτραγωδεί την κατάρρευση της σταθερότητας και των βεβαιοτήτων, προδιαγράφοντας τη γέννηση του τέρατος: «Το κέντρο δεν μπορεί να αντέξει». «Οι καλύτεροι στερούνται πεποιθήσεων, ενώ οι χειρότεροι είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους».

Το κέντρο (η Ευρώπη όπως την ξέραμε, η Ενωση όπως τη φτιάξαμε) πρέπει να αντέξει, όσο δεν διαφαίνεται τίποτα καλύτερο που μπορεί να τη διαδεχθεί. Η διατήρηση ισχυρών πεποιθήσεων είναι εγγενώς δυσχερής σε έναν κόσμο αβεβαιότητας, ρευστότητας και πολυπλοκότητας. Τότε όμως ακριβώς «το κέντρο των πεποιθήσεων» είναι ακόμη πιο αναγκαίο. Αλλιώς, οι μόνοι που απομένουν σίγουροι για τον εαυτό τους είναι οι ανόητοι, οι τυφλωμένοι, οι φανατικοί. Η Ευρώπη του σκεπτικισμού είναι καταδικασμένη να προχωρεί εν αμφιβολία, by trial and error. Μετασχηματίζοντας κρίσεις υπαρξιακές σε προωθητική δύναμη προσαρμογής, ενοποίησης και συλλογικής επιβίωσης. Αλλάζοντας διαρκώς, προκειμένου να παραμείνει η ίδια, προκειμένου να διασώσει τον πυρήνα των αξιών και των ιστορικών κεκτημένων της.

Δεν είναι εύκολη διαδικασία, ούτε καν γοητευτική. Αλλά η αποτυχία της θα επιτάχυνε τη γέννηση του τέρατος.

Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή

03/04/2016

Αυτή η σελίδα χρησιμοποιεί cookies για να διαχειριστεί τα στοιχεία χρήσης, στατιστικά πλοήγησης και άλλες λειτουργίες. Επισκεπτόμενοι τη σελίδα μας συμφωνείτε οτι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε cookies.

OK