Άκουε πολλά, λάλει καίρια.

ΒΙΑΣ Ο ΠΡΙΗΝΕΥΣ
  • Άρθρα-Δηλώσεις

Η χαμένη άνοιξη της ελληνικής Αριστεράς - 50 χρόνια από τη διάσπαση του ΚΚΕ

Του Σπύρου Λυκούδη

Η χρονική απόσταση από σημαντικά γεγονότα της πολιτικής ιστορίας μιας χώρας και ενός πολιτικού χώρου, όπως η κομμουνιστική Αριστερά στη χώρα μας και ο κομματικός της φορέας το ΚΚΕ, που σημάδεψε με την παρουσία και δράση του τις πολιτικές εξελίξεις και διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο σε ιστορικές καμπές, αναμφίβολα βοηθάει τους ιστορικούς σε μια πιο ψύχραιμη αποτίμηση. Πενήντα χρόνια μετά την πιο σοβαρή διάσπαση του ΚΚΕ στην ιστορία του, σταθμίζονται με πιο αξιόπιστο τρόπο οι τοποθετήσεις, οι απόψεις και οι προσωπικές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών. Ερμηνεύονται πληρέστερα οι αιτίες και τοποθετούνται καλύτερα τα γεγονότα μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο, εθνικό και διεθνές. Αποκαλύπτονται νέες πτυχές. Αξιοποιούνται πολύπλευρα γνωστές και νέες ιστορικές πηγές, υπό τον απαράβατο βεβαίως όρο απαλλαγής από γνωστές ιδεολογικές παρωπίδες και πολιτικές σκοπιμότητες. Διότι, η ιστορία διδάσκει μόνο αυτούς που θέλουν να διδαχθούν.

Είναι οπωσδήποτε, διαφορετικές οι προσεγγίσεις όσων ακόμα βρίσκονται ενεργά στο πολιτικό προσκήνιο, έχοντας «ζήσει και βιώσει» τέτοια γεγονότα, όπως η διάσπαση του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1968, έστω σε νεαρή ηλικία αλλά με την ένταση και τους προβληματισμούς που προκαλεί η πολιτική στράτευση.

Ήμασταν τότε, στη δεκαετία του ΄60, η πρώτη μετεμφυλιακή γενιά που βίωνε το ασήκωτο βάρος μιας συντριπτικής στρατιωτικής και πολιτικής ήττας του ΚΚΕ και μετείχε στην προσπάθεια της ανασυγκρότησης του αριστερού κινήματος, μέσα από τον ενθουσιασμό την αφοσίωση αλλά και την άγνοια και πολιτική αθωότητα της νιότης. Σε συνθήκες μάλιστα ελλειμματικής και ανάπηρης δημοκρατίας, πολιτικών διώξεων, περιορισμένων ελευθεριών και δικαιωμάτων για την Αριστερά και τους αριστερούς πολίτες, με αστυνομική βία, με τις φυλακές και τις εξορίες ακόμα εν ενεργεία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες εκείνων των χρόνων η Αριστερή νεολαία, ιδιαίτερα η φοιτητική, έπαιξε καθοριστικό ρόλο.

Η Αριστερά εκείνης της εποχής, όπως εκφραζόταν από το εξόριστο ΚΚΕ και τη νόμιμη έκφραση της ΕΔΑ στην Ελλάδα, έδινε τη μάχη της ομαλότητας στη χώρα αλλά ζούσε ταυτόχρονα και στο δικό της μικρόκοσμο, με τα δικά της άλυτα ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά προβλήματα και τις δικές της σκληρές και ανελέητες μάχες εναντίον των δικών της «αντιφρονούντων».

Δεν πρόκειται να αναφερθώ εδώ στη σειρά των γεγονότων και πλήθος άλλων παραγόντων που οδήγησαν στη διάσπαση του ΚΚΕ. Έχουν γραφεί πάρα πολλά και η «επέτειος» προσφέρεται για επανάληψη πολλών ερμηνειών. Δεν έχω κάτι να προσθέσω σε αφηγήσεις «γεγονότων» σχετικών με τη διάσπαση του 1968. Με ενδιαφέρει η δέσμη σημαντικών ενδογενών και εξωγενών παραγόντων, που οδήγησε σε αυτήν.

Ας δούμε τους εξωγενείς. Αν ήθελε  κανείς να ανατρέξει στις καταβολές των ιδεολογικών και πολιτικών προβλημάτων που ταλανίζουν ακόμα και σήμερα την κομμουνιστική Αριστερά αλλά και την κομμουνιστογεννή θα πρέπει αναγκαστικά να επιστρέψει στην συγκλονιστική δεκαετία του ’60. Πράγματι, υπάρχουν περίοδοι στην ιστορία που αφήνουν ανεξίτηλα αποτυπώματα στις επόμενες περιόδους και τις επόμενες γενιές.

Θα χρειαζόταν ολόκληρες σελίδες για να απαριθμήσω τις συνταρακτικές αλλαγές που συντελέστηκαν τη δεκαετία αυτή στις δυτικές κοινωνίες. Επρόκειτο για επάλληλες και αλληλένδετες «επαναστάσεις» στο χώρο της πολιτικής, της κοινωνίας, της κουλτούρας, των διεθνών σχέσεων. Από την κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962 που έφερε τον κόσμο στα πρόθυρα του πυρηνικού ολοκαυτώματος, τα κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων στην Αμερική, τα κινήματα κατά του  πολέμου στο Βιετνάμ στην Αμερική κι όλο τον κόσμο, τη δολοφονία του Τζων Κέννεντυ (1963), την ανατροπή του Χρουτσώφ (1964), τη σινο-σοβιετική διένεξη για την ηγεσία του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, την αποτυχία της εξαγωγής επανάστασης στη Βολιβία και τη δολοφονία του Τσε Γκεβάρα (1967), τη δολοφονία του Ρόμπερτ Κέννεντυ και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ (1968) τα κινήματα αντι-κουλτούρας, τον Μάο και την τραγική εκατόμβη της «πολιτιστικής επανάστασης» (1966) που τόσους…. γοήτευσε στη Δύση, τον γαλλικό Μάη (1968), την επίθεση των Βιετγκόγκ του Χο Τσι Μινχ που απέτυχε μεν στρατιωτικά αλλά κατέστρεψε την επίσημη προπαγάνδα, έστρεψε την αμερικανική κοινή γνώμη κατά του πολέμου στο Βιετνάμ και προκάλεσε την κατάρρευση του προέδρου Τζόνσον, το ροκ εντ ρολ, το φεστιβάλ Γούντστοκ (1969), την Μπαέζ, τον Ντύλαν, τα συγκροτήματα Μπητλς, Ρόλινγκ-Στόουνς, Πινκ Φλόιντ κ.τ.λ., τη σεξουαλική επανάσταση κ.λ.π.

Επρόκειτο για συγκλονιστικές αλλαγές, πολλαπλές επαναστάσεις με συγκεκριμένες αιτίες.

Όλες αυτές οι εξελίξεις είχαν τις δικές τους διαθλαστικές επιδράσεις στον ελληνικό χώρο και επηρέασαν βαθύτατα ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας και ιδιαίτερα της ελληνικής Αριστεράς. Αποτέλεσαν σοβαρά και επίμονα ερεθίσματα για διαφορετικούς στοχασμούς και προβληματισμούς.

Τα δυτικά ρεύματα μαρξιστικής σκέψης, αποτυπώθηκαν στις εκδόσεις του βιβλιοπωλείου ΘΕΜΕΛΙΟ από τον Μίμη Δεσποτίδη, για την Α’ και Β’ Εβδομάδα Σύγχρονης Σκέψης που διοργανώθηκαν από το Κέντρο Μαρξιστικών Μελετών και Ερευνών υπό τον Φίλιππο Ηλιού. Σκληρές ιδεολογικές διαμάχες στην Επιθεώρηση Τέχνης συμπλήρωναν το πλαίσιο.

Στη δεκαετία του ’60 αρχίσαμε να ερχόμαστε σε κάποια στοιχειώδη επαφή με αυτά τα ρεύματα μαρξιστικής σκέψης, τον Αλτουσέρ και τον Γκαρωντύ, τον δικό μας Νίκο Πουλαντζά, τη Σχολή της Φρανκφούρτης, τους προβληματισμούς της Νέας Αριστεράς. Οι επιδράσεις τους συντελούσαν στην αμφισβήτηση των εμπεδωμένων και καθοδηγούμενων βεβαιοτήτων, διέβρωναν τα στηρίγματα της δογματικής σκέψης. Δημιουργούσαν ρήγματα στα δεδομένα συστήματα πρόσληψης της πολιτικής πραγματικότητας, της ζωής, των προσωπικών σχέσεων.

Η κρίση επομένως στο ΚΚΕ ήταν επόμενο να προκύψει.

Το αίτημα μέγα. Ανανέωση στη σκέψη, τόλμη στην πολιτική, δημοκρατία στο κόμμα.

Έρχονται λοιπόν εδώ οι ενδογενείς παράγοντες τα εσωκομματικά, που αμφιβάλλω όμως εάν έχουν κάποιο νόημα για τη σημερινή εποχή, πέραν του ιστορικού ειδικού ενδιαφέροντος. Αναφέρομαι στη σύγκρουση μεταξύ των ηγετικών κέντρων του εξόριστου ΚΚΕ στη Ρουμανία και του «Γραφείου Εσωτερικού» στην Ελλάδα και στις αντιπαραθέσεις που οξύνθηκαν και τελικά οδήγησαν στη μοιραία «πλατιά» 12η Ολομέλεια που συνήλθε στη Βουδαπέστη στις 5 Φεβρουαρίου 1968 και κατέληξε στη διάσπαση.

Αποτέλεσε ιστορικό ατύχημα τρόπον τινα το γεγονός ότι η διάσπαση του ΚΚΕ έγινε όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό στρατιωτικό καθεστώς. Επομένως, οι δυνατότητες ενημέρωσης και διαλόγου ήταν περιορισμένες σε πολύ στενούς κομματικούς κύκλους, στις φυλακές και τις εξορίες. Δεν πιστεύω βέβαια ότι άλλες συνθήκες θα άλλαζαν κατά πολύ τα πράγματα. Διότι, το ορθόδοξο ΚΚΕ και η ηγεσία του στο εξωτερικό, έχοντας την στήριξη της Σ. Ένωσης και φέροντας όλο το απόθεμα της ιδεολογικής και πολιτικής ελληνικής κομμουνιστικής παράδοσης, πιστής στην αφοσίωση προς το σοβιετικό κέντρο του κινήματος, ευκολότερα ή δυσκολότερα θα επικρατούσε.

Το ΚΚΕ εσωτερικού, με ηγεσία που είχε κατ’ εξοχήν τις αναφορές στην Ελλάδα, δεν είχε ιδιαίτερες πιθανότητες επιτυχίας και επικράτησης, μολονότι μετ’ ου πολύ η βίαιη καταστολή της «Άνοιξης της Πράγας» τον Αύγουστο του 1968 δια της εισβολής των αρμάτων μάχης του Συμφώνου της Βαρσοβίας είχε προκαλέσει αρκετούς και σοβαρούς προβληματισμούς και κραδασμούς και στους κόλπους της ελληνικής κομμουνιστικής Αριστεράς.

Κραδασμούς που επίσης προκάλεσε μαζί με τις ελπίδες που γέννησε το Ευρωκομμουνιστικό ρεύμα με ρίζες στον «πολυκεντρισμό» του Τολιάτι, με θεωρητικό θεμέλιο αναλύσεις Γκραμσιανές και με κύριο εκφραστή τον Ενρίκο Μπερλινγκουέρ. Παρά ταύτα αυτή η Άνοιξη ήταν χαμένη.

Το ΚΚΕ εσωτερικού στην διαμάχη διεκδίκησης του κομμουνιστικού χώρου ηττήθηκε. Διαμόρφωσε όμως στην ελληνική κοινωνία ένα νέο πολιτικό, ιδεολογικό και πνευματικό ρεύμα και ήθος μέσα από την δράση του, ως μικρού μεν κόμματος αλλά με επιρροή μεγάλη στον ευρύτερο χώρο της πέραν του ΚΚΕ  Αριστεράς. Δημιούργησε τις βάσεις για μια Ανανεωτική και Μεταρρυθμιστική Αριστερά με δημοκρατικά, κοινωνικά και ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά που και σήμερα είναι παρούσα και αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη συγκρότηση μιας μεγάλης προοδευτικής παράταξης.

Όσα καταγράφηκαν εκείνα τα χρόνια σ΄αυτή τη σπουδαία προσπάθεια ανανέωσης της Αριστεράς είναι μια σημαντική και πολύτιμη κληρονομιά που προφανώς δεν έχει ιδιοκτήτες, αφορά σε όλους τους συντρόφους όπου κι αν βρισκόμαστε σήμερα, αλλά δεν μπορεί να δηλώνει ότι ανήκει σε αυτή την παράδοση και αντλεί από αυτήν, όποιος εκουσίως την παραμορφώνει. Αυτό είναι ζήτημα βαθύτατα πολιτικό.

Δημοσιεύθηκε στα ΝΕΑ

Ενδιαφέροντα άρθρα

23.05.2023

Μετά τον αντιμνημονιακό ΣΥΡΙΖΑ, τι; του Γ. Βούλγαρη

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
22.05.2023

Το τέλος του καιροσκοπικού ριζοσπαστισμού, του Β. Βαμβακά

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
31.05.2022

Μεταπολιτική, μεταδημοκρατία, μετακόμματα, του Γ. Σιακαντάρη

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

Αυτή η σελίδα χρησιμοποιεί cookies για να διαχειριστεί τα στοιχεία χρήσης, στατιστικά πλοήγησης και άλλες λειτουργίες. Επισκεπτόμενοι τη σελίδα μας συμφωνείτε οτι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε cookies.

OK